Cesar, gids in San Juan Chamula

Op pad met een lokale gids in Mexico

“Dit is geen avontuurlijke tour, speciale uitrusting heb je hier niet nodig. Wat je wel nodig hebt, is respect.” Het zijn de woorden waarmee mijn gids Cesar zijn tour opent. We staan met een klein groepje op een heuvel met uitzicht op het inheemse Mayadorp San Juan Chamula in de regio Chiapas. Maar voordat er een voet in het dorpje wordt gezet neemt Cesar de tijd om ons voor te bereiden. Want, in zijn eigen woorden: “Toeristen die zich misdragen wil ik niet kennen. Bij mijn tours draait alles om respect”. Eerder die dag zijn we vertrokken uit de mooie koloniale stad San Cristóbal de las Casas, waar Cesar voor een klein tourbedrijfje werkt. Niet eentje met een kantoor midden in het centrum, waar het wemelt van de reisbureaus. En toch zijn Cesar en zijn collega mateloos populair onder toeristen die een bezoek willen brengen aan de inheemse dorpen rondom de stad. Ze zijn er namelijk in gespecialiseerd. 22 jaar geleden startte Cesar zijn carrière als gids en sindsdien werkte hij op verschillende plekken in Mexico, maar zijn hart ligt in de regio Chiapas. Hij groeide op in San Cristóbal en met grootouders uit de nabijgelegen inheemse gemeenschap Huixtan, leerde hij al van kleins af aan over de cultuur, religie en rituelen die bij het leven in zo’n gemeenschap horen.

Op pad met een expert in Mexico

Een bezoek aan San Juan Chamula is veruit de populairste excursie vanuit San Cristóbal. Het dorpje wordt bewoond door de Tzotzil Maya’s en in tegenstelling tot nagenoeg alle andere mayadorpen hebben de inwoners in Chamula een heel eigen cultuur behouden met complexe rituelen, sjamanen en spirituele leiders. Het dorpje kan eenvoudig per bus worden bereikt, maar zonder gids heb je eigenlijk geen idee wat je ziet. Cesar: “Toeristen die op eigen gelegenheid naar Chamula gaan hebben moeite om deze bijzondere cultuur te begrijpen. Tijdens onze tours leggen we niet alleen uit wat er om hun heen gebeurt, maar geven we ze ook de kans om bij de lokale bevolking binnen te kijken als er rituelen worden uitgevoerd. Kom je alleen, dan zullen deze deuren altijd gesloten zijn.”

Getuige zijn van iets unieks

En juist die unieke kijkjes in het dagelijks leven maken een bezoek aan Chamula zo bijzonder. Terwijl Cesar ons het Tzotzil woord voor ‘goedendag’ influistert, stappen we over de drempel van een huis waar net een ritueel is begonnen. Mannen in schapenvellen staan te zingen, terwijl talloze dames in kleurrijke kostuums handenvol dennennaalden op de grond verspreiden en bossen wierook ophangen. Terwijl wij een klein plekje in de hoek zoeken om alles te bewonderen, licht Cesar zachtjes toe wat er allemaal om ons heen gebeurt. Foto’s maken is uit den boze en het is van groot belang om de rituelen niet te verstoren.

We vervolgen ons bezoek aan Chamula met een kijkje in de kerk, het hoogtepunt voor iedereen die naar dit dorp afreist. Onderweg vraag ik Cesar wat de impact is van het toerisme op zo’n klein dorpje als Chamula. Hij legt uit dat het twee kanten heeft. Enerzijds levert het de lokale bevolking natuurlijk geld op en daardoor een beter leven. Veel locals hebben dankzij het toerisme bijvoorbeeld een klein winkeltje kunnen openen. Maar het massale bezoek aan de kerk wordt niet altijd goed ontvangen bij de gemeenschap. In het hoogseizoen komen er met grote touringcars wel 400 toeristen per dag naar Chamula toe. Lang niet al die toeristen houden zich aan de regels en tonen respect voor de cultuur en het geloof van de Tzotzil Maya’s en dat levert problemen op.

Als we bij de kerk zijn aangekomen houdt Cesar ons even staande om uit te leggen wat we gaan zien en wat wel en niet kan. Eenmaal binnen zijn de indrukken overweldigend. Een zee van kaarsen vult de ruimte, mensen zingen, lachen en huilen en in de hoek wordt door een spiritueel leider de nek van een kip gebroken, een ritueel om een trauma te overkomen, zo weten we van Cesar. In stilte slalommen we voorzichtig tussen de kaarsen door totdat we, diep onder de indruk, weer buiten staan.

De verantwoordelijkheid van een gids

Onderweg terug naar San Cristóbal maken we nog een tussenstop in het dorpje Zinacantán, waar we op bezoek gaan bij een lokale familie. We proeven tortilla’s die vers van het vuur komen en zien hoe de vrouwen prachtige kleden weven met de hand. Cesar fungeert als vertaler en legt ons onder andere uit hoe de tortilla’s hun verschillende kleur krijgen door het soort maïs dat wordt gebruikt. 

Als we weer in de auto zitten komt Cesar terug op de grote aantallen toeristen waarmee met name Chamula te maken heeft. “Op een plek als deze is cultureel verantwoord toerisme extra belangrijk. Het kan soms verleidelijk zijn om zelf op pad te gaan of om je tour bij een grote partij te boeken die met prijzen stunt en de inheemse cultuur uitsluitend gebruikt om geld te verdienen. Maar als alle toeristen met een goede gids op pad zouden gaan dan zou de lokale bevolking geen problemen meer ondervinden aan het toerisme.” Wat volgens hem dan een goede gids is? “Een gids die zich niet probeert te bemoeien met de lokale cultuur en die toeristen vertelt om datzelfde te doen. Voor het behoud van de inheemse cultuur in Mexico is het van groot belang dat toeristen begrijpen waar ze zijn en hoe ze zich dienen te gedragen. Als gids heb ik de verantwoordelijkheid om die boodschap over te brengen. Mijn doel is altijd om toeristen naar huis te laten gaan met een unieke ervaring waar geen mens of stukje natuur een nadeel van heeft ondervonden.”